لیلی نیاکان
هیات علمی پژوهشکده بیمه و سرپرست دفتر بیمه اتکایی و کاهش ریسک صندوق بیمه حوادث طبیعی ساختمان
یکی از مفاهیم کلیدی در اقتصاد و مدیریت کسب‌وکار، پایداری[1] است. نخستین بار، دانشمندان محیط زیست بودند که به مفهوم پایداری توجه کردند و این اصطلاح، بهتدریج در سایر حوزه‌های مدیریتی نیز فراگیر شد و جایگاه خود را پیدا کرد. پایداری یعنی که همزمان با کسب سود امروز، به اثرات بلندمدت فعالیت خود و دوام منابع برای بهرهبرداری در آینده هم فکر کنیم.
منظور از توسعه پایدار، توسعه‌ای است که نیاز نسل فعلی را بدون بهخطر انداختن توانایی نسل‌های آینده در تأمین نیازهایشان برآورده می‌کند. اهداف توسعه پایدار[2] (SDGs) مجموعه‌ای از اهداف هستند که به نسل آینده مرتبط می‌باشند. رؤسای دولت‌ها، نمایندگان بلندپایه نهادهای تخصصی سازمان ملل متحد و جامعه مدنی در سپتامبر ۲۰۱۵ گرد هم آمدند و در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، دستور کار توسعه پایدار را تصویب کردند. این دستور کار که جایگزین اهداف توسعه هزاره شد، شامل ۱۷ هدف اصلی است. توافقنامه پاریس و اهداف توسعه پایدار، مبنای مسئولیت جامعه بینالملل در حرکت به سمت یک اقتصاد بدون انتشار گازهای گلخانهای و جامعهی عادلانهتر است. در چنین زمینهای، تامین مالی یک عامل توانمندساز کلیدی برای حصول به اهداف سیاستی مذکور است. چارچوبهایی نظیر تامین مالی پایدار، تامین مالی سبز، تامین مالی اقلیمی و … در حال ظهور بوده و تلاش برای تبدیل شدن این روش جدید تامین مالی به جریان فکری حاکم، مورد حمایت سیاستگذاران می‌باشد. با این حال، عمدتاً رابطه بین تامین مالی و پایداری در یک جهت تحلیل شده و بر نقش کلیدی تامین مالی در حصول به اهداف اقلیمی، محیطی و اجتماعی تمرکز شده است. در مقابل، به ارزیابی تاثیرات احتمالی ریسک‌های مرتبط با پایداری بر فعالان و بازارهای مالی کمتر توجه شده است؛ بهعبارتی، عواملی نظیر تغییر اقلیم، تخریب محیط زیست یا نابرابری اجتماعی، چگونه به همراه سایر عوامل میتوانند موجب ریسک‌های مالی جدید شوند؟
نادیده‌گرفتن اهمیت تاثیر ریسک‌های مرتبط با پایداری بر فعالان مالی میتواند دو اشکال اساسی داشته باشد. از یک سو، میتواند منجر به ارزیابی ضعیف از تعهد بخش مالی به حمایت از انواع سرمایه‌گذاری‌های پایدار، به‌ویژه در مناطق جغرافیایی و بخشهای اقتصادی که انتظار می‌رود تاثیرپذیری بیشتری از ریسک‌های مرتبط با پایداری داشته باشند بشود؛ شرایطی که در آن ممکن است بانکها و شرکت‌های بیمه، به دلیل امکان تحقق ریسک‌های همبستۀ مرتبط با پایداری، از پذیرش ریسک‌های مالی مضاعف سر باز زنند. مثالی از این مورد، خودداری شرکت‌های بیمه از بیمه کردن خانوارهای ساکن در مناطقی است که در معرض ریسک فزاینده سیل قرار دارند. از سوی دیگر، کمبرآوردی احتمالی بانکها و شرکت‌های بیمه از تاثیر بلندمدت ریسک‌های مرتبط با پایداری بر کسب‌وکار آنها، میتواند در نهایت با سیستمیک و گسترده شدن این کمبرآوردی، به ثبات مالی آنها صدمه وارد کند. در حال حاضر شواهد اندکی درخصوص میزان دارایی‌های فعالان بخش مالی که درمعرض خطر تغییر اقلیم و سایر ریسک‌های مرتبط با پایداری قرار دارند، همچنین راهبردهای ممکن برای ادغام ریسک‌های مرتبط با پایداری در چارچوبهای موجود مدیریت ریسک و طرحهای قیمتگذاری، موجود است.
صنعت بیمه یکی از اجزای بازار مالی است که توسعه آن، از عوامل مهم توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور محسوب می‌شود. عملکرد بیمه به‌شدت با پایداری مرتبط است. بیمه در شاخه زندگی و بازنشستگی، ریسک‌هایی جدی که برای رفاه انسان وجود دارد را پوشش می‌دهد. در شاخه بیمه غیر زندگی، بیمهگران از مشاغل و اشخاص در برابر ریسک‌های دارایی، زیان درآمدی و مسئولیت در مقابل شخص ثالث محافظت می‌کنند. بیمه برای اقتصاد پایدار امری ضروری است. بدون آن، کسب‌وکارها و اشخاص قادر به مدیریت ریسك و محافظت از دارایی‌های خود نخواهند بود. علاوهبر این، با حق بیمه‌های دریافت شده، بیمهگران از طریق سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه خود، یکی از مشارکت‌کنندگان اصلی اقتصاد هستند و این امکان را فراهم می‌کنند تا پروژه‌ها و عملیات عمرانی در سطح گسترده‌ای انجام شوند. سهم صنعت بیمه در توسعه پایدار مربوط به سه نقش اصلی یعنی تحمل ریسک، مدیریت ریسک و سرمایه‌گذاری نهادی است. مسائل اساسی مربوط به توسعه پایدار شامل 1) تغییرات و رویدادهای شدید آب‌وهوایی، افزایش آسیب‌پذیری نسبت به بلایای طبیعی، 2) تخریب منابع طبیعی، 3) کمبود آب، 4) آلودگی محیطی، 5) عدم دسترسی به بیمه، 6) افزایش نابرابری اجتماعی، 7) حقوق بشر، 8) استانداردهای کار، 9) سالخوردگی جمعیت، 10) خطرات بهداشتی در حال ظهور، 11) اعتماد و مسائل مربوط به شهرت، 12) عدم پاسخگویی و شفافیت و 13) رفتار ناعادلانه با مشتریان می‌شود. صنعت بیمه در پی یافتن راه‌های جدیدی برای پاسخگویی به نیازهای متنوع افراد، دولت‌ها و شرکت‌های تجاری و حمایت از توسعه پایدار در ارتباط با بلایای طبیعی، دسترسی به خدمات و محصولات مالی، جمعیت‌های سالخورده و نیازهای بیمه‌ای و سرمایه‌گذاری در اقتصاد سبز است.
ازآنجاکه صنعت بیمه با بخشهای مختلف اقتصاد در تعامل است، برای تشویق رفتار پایدار به‌واسطه ذینفعان خود پتانسیل قابل توجهی در اختیار دارد. در صنعت بیمه، منافع اقتصادی و رویکردهای عملیاتی با پایداری کسب‌وکار شرکت‌های بیمه متناسب و هماهنگ می‌شود. بااین‌وجود، بسیاری از مسائل مربوط به پایداری زیست‌محیطی، اجتماعی و راهبری[3] (ESG)، ازجمله تغییرات آب‌وهوایی، بقای شرکت‌های بیمه را تهدید می‌کند. تغییر اقلیم بر ماهیت و کمّیت ریسک‌های شرکت‌های بیمه اثر می‌گذارد. بارزترین تأثیر تغییر اقلیم در بخش بیمه، افزایش خسارات ناشی از اموال بیمه‌شده در اثر وقایع شدید آب‌وهوایی خواهد بود. دومین حوزه اصلی متأثر از تغییر اقلیم، مربوط به سرمایه‌گذاری، به‌ویژه مدیریت دارایی‌های بلندمدت در مؤسسات مالی است. صنعت بیمه به‌طور سنتی دیدگاه خود در مورد ریسک را براساس سوابق تاریخی وقایع مبتنی بر ریسک، بنا نهاده است. تغییر اقلیم هم تهدیدی کوتاه‌مدت (نزدیک) و هم بلندمدت برای ارزیابی ریسک و صنعت بیمه می‌باشد که به‌طور بالقوه بر صدور بیمه‌نامه و پرداخت خسارت (عملیات بیمه‌گری)، مدیریت دارایی و استراتژی کسب‌وکار اثر می‌گذارد. موفقیت، یا عدم موفقیت در سازگاری/ انطباق با تأثیرات تغییر اقلیم، هم به عملیات بیمه‌گری و هم سرمایه‌گذاری شرکت‌های بیمه مرتبط خواهد بود.
امروزه بسیاری از شرکت‌های بیمه در جهان در تلاش برای نیل به اهداف توسعه پایدار هستند. در ژوئیه سال 2018، مجمع جهانی بیمه پایدار و انجمن بینالمللی ناظران بیمه به‌طور مشترک بیانیه جامعی در مورد ریسک‌های ناشی از تغییر اقلیم برای بخش بیمه منتشر کردند. در این بیانیه بر سه ریسک فیزیکی، مسئولیت و گذار تاکید شد. ریسک‌های فیزیکی ناشی از شرایط و فجایع شدید آب‌وهوایی میتواند بر تعهدات بیمه‌ای تأثیر بگذارد و فعالیتهای اعتباری و وامدهی را برای دارایی‌های واقع در مناطق پر ریسک تحت تأثیر قرار دهد. ریسک مسئولیت شامل ریسک ادعاهای خسارات آب‌وهوایی و همچنین ادعاهای مستقیم علیه بیمهگران برای عدم مدیریت ریسک‌های اقلیمی است. ریسک‌های گذار، ناشی از اختلالات و تغییرات مرتبط با انتقال به یک اقتصاد کمکربن است که ممکن است بر ارزش داراییها یا هزینههای فعالیت بنگاهها تأثیر بگذارد. ریسک‌های گذار ممکن است با تغییر خط مشیها، پویایی بازار، نوآوریهای تکنولوژیکی یا عوامل شهرت ایجاد شود.
کتاب “پایداری و ریسک‌های مالی؛ تاثیر تغییر اقلیم، تخریب محیط زیست و نابرابری اجتماعی بر بازارهای مالی[4]“، از سری مطالعات انتشارات پالگریو درخصوص تامین مالی موثر[5] است که با تمرکز بر مباحث مربوط به پیوند بین ریسک‌های مرتبط با پایداری و ریسک‌های مالی در موسسات مالی به‌ویژه شرکت‌های بیمه، در آگوست 2020 منتشر شده است. با توجه به اهمیت مباحث پایداری در امور مدیریت و راهبری شرکتی بانکها شرکت‌های بیمه، ترجمه این کتاب انجام شده و از طریق انتشارات پژوهشکده بیمه در اختیار علاقهمندان قرار دارد.
[1] Sustainability
[2] Sustainable Development Goals
[3] Environmental, Social and Governance Stability
[4] “Sustainability and Financial Risks; The Impact of Climate Change, Environmental Degradation and Social Inequality on Financial Markets”, Edited by Marco Migliorelli & Philippe Dessertine.
[5] Impact Finance