بیمه مخاطرات طبیعی و لزوم توجه صنعت بیمه به مدیریت دانش و مدل‌سازی مخاطرات طبیعی

مرتضی عباس‌نژاد،

دفتر ارزیابی و توسعه‌ی بیمه‌های ساختمان – صندوق بیمه حوادث طبیعی ساختمان

مخاطرات طبیعی از جمله مخاطراتی هستند که در طول حیات بشر به طور مستمر دارایی‌های جوامع انسانی را در مقیاس‌های بسیار بزرگ تهدید کرده و موجب خسارت‌های قابل توجهی شده‌اند. وقوع این مخاطرات در مواردی توانسته کل یک کشور را با چالش‌های جدی مواجه نماید. وقوع حوادث فاجعه‌باری مانند زلزله‌ی بم، زلزله‌ی منجیل، زلزله‌ی طبس، سیل ۱۳۹۸ لرستان و گلستان در ایران و یا حوادثی مانند طوفان کاترینا، زلزله و سونامی فوکوشیما، آتش‌سوزی‌های کالیفرنیا و استرالیا و صدها مورد مشابه، نمونه‌هایی هستند که لزوم توجه ویژه به مخاطرات طبیعی و خسارات ناشی از آن‌ها را بیش از پیش نمایان می‌سازند. مواجهه‌ی بشر با مخاطرات طبیعی زمانی اهمیت دو چندان پیدا می‌کند که برخی از این مخاطرات به دلایلی همچون وقوع تغییرات اقلیمی، ماهیتی دینامیک به خود گرفته و از نظر گستره‌ی تاثیر و شدت مخاطره، روز به روز دچار تغییر می‌شود.

در چنین شرایطی صنعت بیمه می‌تواند به صورتی کاملاً فعال وارد عرصه مواجهه با مخاطرات طبیعی شده و علاوه بر صیانت روشمند از جوامع در برابر مخاطرات مذکور، محصولاتی روزآمد در جهت توسعه خود صنعت عرضه نماید. ناگفته پیداست که صنعت بیمه در جهان از سالیان گذشته این ظرفیت را به خوبی شناسایی کرده و با بهره‌گیری از شیوه‌های دانش‌بنیان، محصولات بیمه‌ای مناسبی را معرفی نموده است. با این حال به نظر می‌رسد صنعت بیمه در ایران، علی‌رغم تمامی تلاش‌های ارزشمند انجام گرفته، هنوز از نقطه‌ی مطلوب فاصله دارد و نیاز است بیمه‌ی مخاطرات طبیعی به عنوان یکی از اهداف و راهبردهای عالی صنعت در دستور کار قرار گیرد.

تاسیس صندوق بیمه حوادث طبیعی ساختمان که با درایت و هوشمندی مسئولان و با حمایت بی‌شائبه بدنه‌ی صنعت بیمه و شرکت‌های زیر مجموعه‌ی آن صورت گرفته است، نشان دهنده‌ی این واقعیت است که این مهم به خوبی مورد توجه قرار گرفته است.

با این حال لازم به ذکر است تاسیس این صندوق از مسئولیت صنعت بیمه در ارائه‌ی محصولات جامع‌تر نمی‌کاهد و نیاز است کل صنعت با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت خود در جهت رسیدن به نقطه‌ی مطلوب از نظر بیمه‌ی مخاطرات طبیعی فعالیت نمایند.

وقتی سخن از ارائه‌ی محصولات بیمه‌ی مخاطرات طبیعی به میان می‌آید، شناسایی و کمی سازی تاثیر وقوع مخاطرات طبیعی یکی از مهم‌ترین گام‌های نیل به این مقصود تلقی می‌شود. به منظور کمی‌سازی ریسک مخاطرات طبیعی راهکارهای مختلفی در دسترس است که از آن جمله می‌توان به: 1- استفاده از داده‌های مربوط به وقوع مخاطرات در گذشته و به کارگیری دانش اکچوئری، و 2- مدلسازی سوانح طبیعی اشاره کرد.

جمع‌آوری هدفمند داده‌ها و مدیریت دانش در این زمینه، اولین گام در جهت استفاده از داده‌های مربوط به وقوع رخدادهای پیشین است. صندوق بیمه‌ی حوادث طبیعی ساختمان، علی‌رغم اینکه نهادی نوپا محسوب می‌شود، در اولین گام‌های فعالیت خود مدیریت دانش را به عنوان یکی از راهبردهای اساسی خود تعریف نموده و بخشی از فعالیت‌های زیر مجموعه‌های خود را معطوف به این راهبرد کرده است. یکی از نتایج تعریف این راهبرد، جمع‌آوری داده‌هایی ارزشمند از خسارات و تلفات حوادث طبیعی خواهد بود که در سالیان آتی با هدف توسعه‌ی بیمه‌های حوادث طبیعی در ایران می‌تواند در کل صنعت بیمه مورد استفاده قرار گیرد. با این حال، رسیدن به نقطه‌ی مطلوب مستلزم این است که چنین راهبردی در سطوح مختلف صنعت بیمه تعریف شده و یا در صورت وجود، بهینه سازی شود تا نتایج آن در سالیان آینده به عنوان مرجع ارزشمندی برای صنعت قابل استفاده باشد. سندیکای بیمه‌گران ایران در کنار بیمه مرکزی می‌تواند نقشی کلیدی در نیل به این مهم ایفا نماید.

اما توجه به این نکته ضروری است، مواجهه با مخاطرات طبیعی صرفاً با مطالعه‌ی داده‌های خسارات پیشین امکان‌پذیر نبوده و نیاز است راهکار مدل‌سازی سوانح طبیعی نیز در دستور کار صنعت بیمه قرار گیرد. مدلسازی سوانح طبیعی به ما این امکان را می‌دهد که: 1- ماهیت تغییرپذیر برخی از مخاطرات طبیعی (به خصوص آنهایی که از تغییرات اقلیمی تاثیر می‌پذیرند) را در محاسبات خود وارد نموده و با اجتناب از اتکای صرف به داده‌های موجود، خطای محاسبات را کاهش دهیم، و 2- دیدی کاملاً واقع‌گرایانه به ریسک مخاطراتی مانند زلزله که در مواردی داده‌های مربوط به رویدادهای فاجعه بار آن‌ها حتی در کاملترین کاتالوگ‌های موجود نیز ثبت و ضبط نشده است داشته باشیم.

خوشبختانه بدنه‌ی علمی و دانشگاهی کشور در زمینه‌ی مدل‌سازی ریسک مخاطرات طبیعی بسیار غنی و پویا بوده و می‌تواند تکیه‌گاه قابل اطمینانی برای صنعت بیمه محسوب شود. محاسبات نرخ بیمه‌ی زلزله برای صندوق بیمه حوادث طبیعی کشور که با محوریت پژوهشکده‌ی بیمه و همکاری پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله انجام گرفت نمونه‌ای از چنین فعالیت‌هایی می‌باشد. انتظار می‌رود شرکت‌های بیمه، انجام چنین فعالیت‌هایی را صرفاً یک مطالعه‌ی دانشگاهی خارج از صنعت نپندارند و با برنامه‌ریزی دقیق و پیش‌بینی منابع مالی، اطلاعاتی و انسانی مورد نیاز، زمینه‌ی ارتباط هر چه بیشتر صنعت و دانشگاه را با هدف تولید مدل‌های ریسک مخاطرات طبیعی فراهم نمایند. مطمئناً چنین رویکردی منجر به تولید محصولات بیمه‌ای دانش بنیان ماندگاری خواهد شد که شرکت‌های بیمه به طور اختصاصی و کل کشور به طور عمومی از مزایای آن‌ها بهره‌مند خواهند شد.